RADIO UWM FM Czym jest historia? Jaka powinna być współczesna recepcja historii? I jak historia wiąże się z wyobraźnią i życiem nomadycznym? Takie wątki przewijały się podczas spotkania z profesorem nauk społecznych, historykiem i współzałożycielem Fundacji „Borussia” Robertem Trabą, które odbyło się w czwartek 28 listopada 2024 roku w Domu Mendelsohna. Była to rozmowa o nowo wydanej książce prof. Traby pt. „Historia (nie) na sprzedaż” przeprowadzona przez prof. Joannę Szydłowską. To wydarzenie wieńczyło tegoroczny Festiwal Mendelsohna.
Książka pt. „Historia (nie) na sprzedaż” została podzielona na tryptyk: INSPIRACJE, INTERPRETACJE, INTERWENCJE, co przedstawia podejście profesora Roberta Traby do historii – przejście od historii teoretycznej do historii stosowanej, do empirii. Rozmowa na temat książki profesora Roberta Traby wychodziła jednakże daleko poza ramy zwykłej rozmowy o treść dzieła i poruszała ważne tematy dotyczące historii i jej współczesnej recepcji.
Autor książki zachęcał do nauki uważnego obserwowania rzeczywistości oraz do uczenia się również między wierszami, aby móc krytycznie podchodzić do źródeł i potrafić się odnaleźć w gąszczu informacji. W swojej wypowiedzi podczas spotkania historyk zaznaczał też, że wyobraźnia jest jedną z kluczowych umiejętności humanistów i że można się jej nauczyć – zwłaszcza poprzez czytanie literatury.
Pytanie Joanny Szydłowskiej o wyjaśnienie tytułu książki doprowadziło do rozważań na temat manipulowania historią – do własnych celów lub ze strachu przed nią. Profesor Traba apelował o nie-sprzedawanie i nie-manipulowanie historii.
„A żeby nie była na sprzedaż – uczmy się krytycznego myślenia!” – mówił profesor Traba.
Padło również rozróżnienie pomiędzy dawnym patrzeniem wertykalnym na historię (szukaniem śladów przeszłości) a współczesnym patrzeniem horyzontalnym i badaniem wzajemnych oddziaływań, gdyż „nie ma procesów skończonych – procesy tożsamościowe są w ciągłym trwaniu”. Fragment rozmowy dotyczył również Ziem Odzyskanych oraz stosowności tego terminu do określania terytoriów przyznanych Polsce po II wojnie światowej.
„Jak nie ma terminu na coś, to może oznacza to, że my tego kompletnie nie rozumiemy?” – zastanawiał się Robert Traba.
Podczas rozmowy pojawił się też wątek muzeów – tego jak powinna być prowadzona w nich narracja historyczna i jak zachować balans między rzetelnym opowiadaniem historii i nie zatracaniem wartościowego przekazu a monetyzowaniem historii i czynieniem jej atrakcyjną dla współczesnego odbiorcy. Padła konkluzja, że istotą wystaw historycznych ma być nauka rozumienia historii.
Pod koniec pojawiła się również refleksja na temat współczesnego społeczeństwa nomadycznego, dla którego przemieszanie się pomiędzy różnymi miejscami zachodzi bardzo szybko, co również zmienia charakter życia i stawia pytania o to, które miejsce jest prawdziwym domem, gdzie się można czuć „jak u siebie”. Pojęcie ojczyzny nie jest już teraz aż tak oczywiste, jak było wcześniej i ten wątek szczególnie bliski jest Robertowi Trabie, gdyż mieszkał on i pracował w różnych miejscach – między innymi w Warszawie, Olsztynie i Berlinie. I dlatego uważa on, że bliskość miejsca jest w dużej mierze związana z ludźmi, których się tam poznało, choć i tak zawsze będzie się tylko „gościem u siebie”.
Pytania od publiczności doprowadziły również do namysłu nad tym, jak powinna być uczona historia w szkole i czy historyk ma prawo zgadzać się na niepamiętanie lub wyparcie, które może być formą terapii dla ofiary, lecz może prowadzić do zapominania, czy wręcz zakłamania.
Rozmowa i spotkanie z autorem wywarło duże wrażenie na gościach, którzy chętnie zadawali pytania, dzielili się swoimi wrażeniami po przeczytaniu książki i tłumnie ustawiali w kolejce, aby otrzymać autograf od pisarza.
Z prof. Trabą rozmawiała Weronika Cichoń. Posłuchajcie!
