LOFAR ERIC szansą dla UWM i europejskich badań

Rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie prof. Jerzy Przyborowski i prof. Andrzej Krankowski uczestniczyli 10 czerwca w uroczystym otwarciu europejskiej infrastruktury badawczej konsorcjum LOFAR ERIC. Polska jest jednym z sześciu członków-założycieli.

 

Foto: LOFAR ERIC

Członkami założycielami LOFAR ERIC (Low Frequency Array European Research Infrastructure Consortium) - oprócz Polski - są Bułgaria, Irlandia, Niemcy, Włochy i Holandia. W ostatnim z wymienionych krajów znajduje się siedziba Konsorcjum (w Dwingeloo), a jej gospodarzem jest Niderlandzki Instytut Radioastronomii.

Konsorcjum ERIC jest podmiotem prawnym ustanowionym na mocy decyzji Komisji Europejskiej. Wkracza do Europejskiej Przestrzeni Badawczej jako wiodąca infrastruktura wykorzystująca najnowocześniejsze osiągnięcia nauki i technologii astronomicznej. Ma służyć astronomom najnowocześniejszymi możliwościami obserwacji i przetwarzania danych: rozległym polem widzenia nieba, bezprecedensową czułością i rozdzielczością obrazu oraz nowatorskimi możliwościami obserwacji w wielu kierunkach jednocześnie. Zapewni przejrzysty dostęp do szerokiej gamy usług badawczych dla naukowców z całego świata, wspierając współpracę naukową i umożliwiając realizację innowacyjnych projektów na dużą skalę w różnych dziedzinach nauki.

Rektor UWM prof. Jerzy Przyborowski przewodniczył polskiej delegacji, która wybrała się 10 czerwca do Holandii. "Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie jest liderem polskiego konsorcjum POLFAR. W Polskiej delegacji pojawili się także przedstawiciele pozostałych dwóch stacji - prof. Hanna Rothkaehl z Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk (właściciel stacji Borowiec pod Poznaniem) oraz dyrektor Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Marian Soida (stacja Łazy)" - mówił na naszej antenie prof. Andrzej Krankowski, kierownik Centrum Diagnostyki Radiowej Środowiska Kosmicznego a także przewodniczący konsorcjum POLFAR. Naukowcom towarzyszył także przedstawiciel Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dr Dariusz Drewniak oraz Robert Pekal - wicedyrektor Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego w Poznaniu.

"Byliśmy w Dwingeloo, czyli w głównej kwaterze Instytutu Radioastronomicznego Holenderskiego Królewskiego Astron oraz w drugim miejscu - blisko głównego pola radioteleskopu LOFAR w Holandii koło Groningen. 10 czerwca mieliśmy uroczyste otwarcie European Research Infrastructure Consortium LOFAR - czyli tej najwyższej europejskiej infrastruktury badawczej. Konsorcjum już rozpoczęło swoją działalność badawczą" - podkeśla prof. Krankowski.

Co oznacza inauguracja działalności konsorcjum LOFAR ERIC? "Uruchamiamy nową wersję radioteleskopu LOFAR. Nazywamy ją LOFAR 2.0. Wszystkie 52 stacje (38 w Holandii, 6 w Niemczech, 3 w Polsce i po jednej na Łotwie, w Szwecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Francji) zostaną upgrade'owane do końca 2025 roku. W przyszłym roku będą wybudowane także dwie dodatkowe stacje - we Włoszech i w Bułgarii (już w nowym systemie)."

Z prof. Andrzejem Krankowskim rozmawiał Piotr Szauer. Posłuchajcie!

 

Polscy naukowcy od początku odgrywali istotną rolę w pracach nad rozwojem i konsolidacją systemu. Formalne nawiązanie krajowej współpracy na rzecz udziału Polski w LOFAR nastąpiło w 2007 roku wraz z powołaniem do życia konsorcjum POLFAR obejmującego dziewięć instytucji: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Poznańskie Centrum Superkomputerowo–Sieciowe afiliowane przy Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Uniwersytet Szczeciński i Uniwersytet Zielonogórski. Trzy pierwsze instytucje wybudowały już w 2015 roku stacje LOFAR: PL-612 w Bałdach (koło Olsztyna), PL-611 w Łazach (koło Krakowa) oraz PL-610 w Borówcu (koło Poznania).

Rok później polskie stacje stały się funkcjonalnie częścią systemu LOFAR i rozpoczęły prowadzenie obserwacji radioastronomicznych i monitorowanie przestrzeni kosmicznej w ramach tzw. Kluczowych Projektów Naukowych (ang. Key Science Projects) LOFAR. Wyniki naukowe osiągane przez polskich radioastronomów dzięki współpracy w ramach sieci LOFAR są w skali świata znaczące, czego dowodem są liczne publikacje, często w prestiżowych czasopismach jak „Nature” czy „Astronomy and Astrophysics”.