Tajemnice religijności brazylijskich sertões

Prof. Mieczysław Jagłowski z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie od 2018 roku prowadzi badania w ramach grantu naukowego "Millenarystyczny mesjanizm brazylijskich sertões. Ujęcie historyczno-ejdetyczne". Próbuje zrozumieć i opisać tamtejsze wierzenia i tradycje oraz znaleźć ich cechy wspólne.

 

Sertões to półpustynne tereny położone w Brazylii. "Panuje tam dość często susza - czasami trwająca przez kilkanaście lat. To głównie teren wyżynny, ale są tam też miejsca położone niżej, gdzie jest woda i można prowadzić jakąś działalność rolniczą. One jednak także wysychają i wtedy następuje głód" - tłumaczy prof. Mieczysław Jagłowski. "Te miejsca pod względem kulturowym zawsze były postrzegane jako tajemnicze - jako teren działania jakichś niezwykłych sił. Mieszkańcy tego terytorium są nazywani słowem cobocos - to odpowiednik polskiego słowa wieśniak. Przez długi czas myślano o nich z pogardą. Trudno określić jednoznacznie jakie jest ich rzeczywiste pochodzenie. A to ważne dla mnie ze względów kulturowych, ponieważ mają oni swoją własną, specyficzną kulturę. To jej elementów należy coś co nazywa się religijnością ludową - właściwą dla całej Ameryki łacińskiej."

Pod koniec XIX i w pierwszej połowie XX wieku w wielu miejscach brazylijskiego interioru powstały  millenarystyczne  i  mesjanistyczne  chrześcijańskie  wspólnoty  religijne.  Ideologicznym fundamentem tych ruchów było przekonanie, że świat jest grzeszny i niesprawiedliwy, obecne życie przebiega w czasach kryzysu kosmicznego i społecznego. Wizjom tym towarzyszyła eschatologiczna nadzieja zbawienia, także przez ustanowienie w przyszłości nowego ładu społecznego. "Nowy  porządek  ustanowiono  pod  kierownictwem  charyzmatycznych  osób,  uznawanych  przez  te wspólnoty  za  inkarnacje  świętych  (nazywano  je  słowem beatos,  błogosławionymi)  i  postaci biblijnych. Religijne i polityczne autorytety Brazylii postrzegały te formy religijności jako zagrażające porządkowi społecznemu i religijnemu, dlatego zwalczały je środkami dostępnymi w ich domenach - ich przywódcy byli ekskomunikowani, wspólnoty były poddawane policyjnym represjom. Kierowano przeciw nim także ekspedycje wojskowe skutkujące niekiedy tysiącami ofiar" - tłumaczy swoje zainteresowanie wydarzeniami sprzed lat naukowiec z Wydziału Humanistycznego UWM w Olsztynie.

Chociaż to religijne i społeczne ożywienie wygasło pod koniec lat trzydziestych XX wieku, obecność towarzyszących mu idei przejawia się  w  mniej  intensywnych  formach  również  w  kulturze  dzisiejszej  Brazylii. Hipoteza  badawcza projektu zakłada istnienie ideologicznej i pragmatycznej matrycy, wspólnego dla badanych ruchów duchowego eidosu.  Przyjmuje  się  również,  że  ta  matryca  była  wynikiem  procesu  kulturowego przekładu  i  symbolicznych  negocjacji,  które  dokonywały  się  między  millenarystycznymi  i mesjanistycznymi wierzeniami rdzennych mieszkańców Brazylii oraz podobnymi wizjami misjonarzy i ewangelizatorów chrześcijańskich.

Z prof. Mieczysławem Jagłowskim spotkał się Wojtek Miśkiewicz. Zapraszamy do wysłuchania rozmowy!

O badaniach naukowców związanych z Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie opowiadamy w Magazynie Akademickim Radia UWM FM - od poniedziałku do piątku po 17:00.